در صورتی‌که با یادگیری فنون و تکنیک‌های دفاع شخصی، مهاجم آسیب دید و شکایت کرد، قانون در مورد آنچه بین مهاجم و مدافع روی داده است چگونه قضاوت خواهد کرد؟ آیا دفاع شخصی از نظر قانون امری تأیید شده است؟ در این با اتکاء به مستدات رسمی و قانونی به سوالات مهم پیرامون این موضوع می‌پردازیم. ممکن است درگیر شدن با مهاجم با هدف دفاع از خود، منجر به مصدوم شدن وی گردد که در این صورت با ورود پلیس یا شکایت مستقیم بعد از درگیری، خواه ناخواه تعقیبات قانونی کار آغاز می‌شود. اگرچه بسیاری از مهاجمین حتی پس از آسیب، ترجیح می‌دهند که صحنه درگیری را ترک کنند، برخی از اتفاقات حین و پس از درگیری قابل پیش‌بینی قطعی نیست.
در تمام نظام‌های حقوقی دنیا، از جمله ایران، دفاع امری قانونی، پذیرفته شده و مشروع است. دفاع یک واکنش متقابل در برابر تجاوز و تعدی به جان، مال، ناموس، حیثیت و آزادی است و رسیدگی قانونی و جزایی به تبعات آن در حیطه حقوق کیفری قرار دارد. دفاع شخصی همین‌طور که از آن مشخص است نوعی از دفاع است که بدون دخالت عوامل خارجی رسمی، مانند پلیس یا متولیان نظم اجتماعی، تنها توسط خود شخص انجام می‌شود. ماهیت دفاع بر این اصل استوار است که هر نوع صدمه و آسیب عمدی به دیگران جرم است و مرتکب آن حتی در صورت آسیب توسط مدافع باز هم مجازات خواهد شد.
دفاع مهمترین اصل در روند آموزش دفاع شخصی است
در اکثر تکنیک‌ها و فنون دفاع شخصی فرد تشویق به حمله و تهاجم نمی‌شود و دفاع شخصی بر پایه دفاع فرد از خودش استوار است نه آسیب‌رساندن به مهاجم. در درگیری‌ها با مهاجمین کسی که با تکنیک‌ها و اصول دفاع شخصی آشنایی داشته باشد می‌تواند، به شکلی حمله‌های مهاجم را پیش‌بینی و دفع کند که شدت و نیروی مهاجم به خودش برگردد. در این شرایط زیاد اتفاق می‌افتد که مهاجم در اثر حمله و نیروی تهاجمی خودش و تنها با واکنش صحیح مدافع آسیب جدی می‌بیند.
در این شرایط تشخیص این که مهاجم خودش آسیب دیده، ساده نیست مگر این که کل درگیری با کیفیت قابل قبولی ضبط شده باشد با این حال وقتی کسی در موقیعت خطر از دست دادن مال، جان یا حیثیت قرار می‌گیرد، نمی‌تواند در آن شرایط به عواقب قانونی پس از درگیری فکر کند چرا که این یک «دفاع مشروع» است و دفاع مشروع حقی است قانونی كه شخص با توسل به آن می‌توانـد در شرایط ضروری با تهاجم، رفتارهای مجرمانه، تجاوزی و تعدی كـه نفس، ناموس، عِرض، آزادی تن و مال او را مورد تهديد قرارداده است را دفع کند.
نگاه قانون کیفری ایران به دفاع شخصی
در قانون مجازات اسلامی در مواد 156، 157 و 158 به موضوع دفاع مشروع پرداخته شده است. ماده 156 این قانون می‌گوید: «هرگاه فردی در مقام دفاع از نفس، عِرض، ناموس، مال یا آزادی تن خود یا دیگری در برابر هرگونه تجاوز یا خطر فعلی یا قریب‌الوقوع با رعایت مراحل دفاع، مرتکب رفتاری شود، طبق قانون جرم محسوب نمی‌شود.» این شرایط عبارت است از:
- رفتار ارتکابی برای دفع تجاوز ضرورت داشته باشد.
- دفاع مستند به قرائن معقول باشد. یعنی بین صدمه‌ی احتمالی ناشی از تعرض و صدمه‌ای که برای پرهیز از آن ضروری است ارتباط منطقی وجود داشته باشد.
- تجاوز به سبب اقدام آگاهانه یا تجاوز خود فرد و دفاع دیگری صورت نگرفته باشد.
- توسل به قوای دولتی بدون فوت وقت عملا ممکن نباشد و یا مداخله‌ی آنان در دفع تجاوز و خطر موثر واقع نشود.
دفاع از دیگران در هنگام مشاهده تهاجم
یکی از موضوعات مهم و البته کمی پیچده اخلاقی و حقوقی در امر دفاع شخصی، موضوع دفاع از دیگران است. ممکن است به عنوان یک رهگذر شاهد یک تهاجم و تعدی باشید، اگرچه مجرمین و مهاجمین سعی می‌کنند خلوت‌ترین فضای ممکن را برای اهداف خود انتخاب کنند با این حال شاهد وقوع یک جرم بودن می‌تواند مسئولیت اخلاقی و اجتماعی هر فردی را محک جدی بزند. قانونی می‌گوید: اگر کسی در جریان دفاع مشروع، در مقام دفاع از فرد یا شخص دیگری باشد تحت این شرایط مجازاتی برای او در نظر گرفته نخواهد شد.
- فردی که به دفاع از دیگری می‌پردازد باید از افراد نزدیک او محسوب شود.
- فردی که دفاع می‌کند باید مسئولیت دفاع از دفاع شونده را به عهده خود داشته باشد.
- شرایط به نحوی باشد که آن شخص توانایی دفاع از خود را به هیچ‌وجه نداشته باشد و نتواند از خود بدون کمک دیگری دفاع نماید.
قانون نه تنها هیچ مانعی بر سر دفاع مشروع نیست، از حق طبیعی و اخلاقی هر فردی در جامعه برای دفاع از خود حمایت می‌کند. هیچ انسان سالمی فنون دفاع شخصی را برای آسیب به دیگران نمی‌آموزد و بر این اساس هیچ‌گاه نباید در روند دفاع، نگران به کاربردن تکنیک‌ها و اصولی دفاع شخصی بود. این مهاجمین و متخلفین هستند که باید بدانند با ترویج فرهنگ دفاع شخصی، هم از طرف عموم مردم و هم از سمت قانون در تنگنا قرار خواهند گرفت.
